สรุปหนังสือ Pure Invention ญี่ปุ่นป๊อป จากประดิษฐกรรมแห่งฝัน สู่มหาอำนาจทางจินตนาการ หนังสือเล่มนี้จะบอกเล่าเรื่องราวความเป็นมาไม่ใช่แค่ประวัติศาสตร์ญี่ปุ่นทั่วไป แต่เป็นการเจาะลึกของประวัติศาสตร์ด้านการเล่น หรือของเล่นนั่นเองครับ
เราจะได้รู้ว่าทำไมญี่ปุ่นถึงเป็นมหาอำนาจด้าน Soft Power โลก หรือที่สมัยก่อนเราอาจเรียกว่า Creative Economy เพราะถ้าใครเถียงว่าไม่ใช่ วันนี้ต้องเป็นเกาหลี หรือต้องเป็นจีน อยากให้ลองย้อนนึกดูดีๆ ว่าบรรดาเกม หรือการ์ตูน ที่เรานิยมกันนั้นยังคงมาจากญี่ปุ่นเป็นส่วนใหญ่หรือไม่
Hello Kitty หนึ่งในคาแรคเตอร์ที่มีมูลค่ามหาศาล อุตสาหกรรมเกมต่างๆ ก็ล้วนมีจุดกำเนิดเกิดมาจากประเทศญี่ปุ่น Sony ทุกวันนี้รายได้หลักก็มาจาก Play Station ตามมาด้วยธุรกิจประกัน ไม่ใช่พวกเครื่องใช้ไฟฟ้าแล้ว ยังไม่นับถึงการ์ตูนดังระดับโลกอย่าง One Piece ที่ทุกวันนี้เขียนมาได้ร้อยกว่า ผ่านมาหลายสิบปี ก็ยังเต็มไปด้วยแฟนๆ จากทั่วโลกที่ตามอ่านไม่หยุดพัก
ถ้าอยากรู้เรื่องราวประวัติศาสตร์นวัตกรรมการเล่น ความบังเทิงของญี่ปุ่นแล้ว ผมจะสรุปให้ฟังครับ
Final Fantasy VII จุดเริ่มต้นที่เปลี่ยน Landscape อุตสาหกรรมเกมไปตลอดกาล
ต้องบอกเลยนะครับว่าอุตสาหกรรมเกมนั้นแท้จริงแล้วใหญ่กว่าภาพยนต์มาก การจะทำเกมดีๆ หนึ่งเกมนั้นใช้เงินมหาศาลหลักร้อยล้านดอลลาร์ และเกมดีๆ หนึ่งเกมนั้นก็ทำเงินได้เป็นพันล้านสบายๆ แม้เกมจะไม่ได้ดังขนาดออกทีวีเป็นประจำ มีข่าวสัมภาษณ์อยู่บ่อยๆ แต่มันนก็ทำให้คนที่เล่นเกมยังคงต้องจ่ายเงินซื้อเกมใหม่ๆ หรือเติมไอเท็มในเกมเดิมไปได้เรื่อยๆ จึงทำให้อุตสาหกรรมนี้ทรงมูลค่าอันดับต้นๆ ของโลก
ทีนี้การปฏิวัติวงการเกมเกิดขึ้นหนังจากเครื่อง Play Station ออกวางจำหน่าย เครื่องเล่นเกมที่ใช้แผ่น CD ยอดนิยมไปทั่วบ้าน ทั่วเมือง และทั่วโลกเครื่องนี้ได้เปิดตัวเกมที่มีชื่อว่า Final Fantasy VII
จากภาพวิดีโอก่อนเริ่มเกมที่ทำให้คนเห็นต้องตะลึงกับความสวยงาม ความอลังการแบบไม่เคยมีเกมไหนทำแบบนี้มาก่อน จากนั้นบรรดาฉากในเกมที่ดูเหนือจริง ณ เวลานั้นก็เช่นกัน ทำให้คนมากมายตะลึงงันว่าตกลงนี่คือภาพจากเกมจริงๆ หรือเป็นภาพยนต์ที่เราสามารถกดสั่งควบคุมเองได้ผ่านจอย
จุดเริ่มต้นของหนังสือเล่มนี้ย้อนกลับไปถึงศตวรรษที่ 19 สมัยที่อเมริกาเริ่มบุกญี่ปุ่น เริ่มบังคับฝืนใจให้ญี่ปุ่นต้องเปิดประเทศในเวลานั้น คิดว่าประเทศนี้ก็คงล้าหลังเหมือนประเทศอื่นๆ ในเอเซีย ล้าหลังแบบของกินข้างใช้คงขาด น่าจะเอาสินค้าที่ผลิตแบบอุตสาหกรรมจากประเทศตะวันตกอย่างตัวเองส่งเข้ามาขายทำเงินได้สบายๆ
ภาพจำประเทศเอเซียตะวันออกในวันนั้นคือล้วนเป็นประเทศที่ยังไม่เจริญ แต่เมื่ออเมริกาได้เห็นว่าจริงๆ แล้วในสังคมญี่ปุ่นนั้นเจริญรุดหน้ามาก ไม่ใช่แค่ของกินของใช้พื้นฐานที่คนทั่วไปจับจ่ายใช้สอย แต่วัฒนธรรมญี่ปุ่นในวันนั้นล้วนมีการซื้อสินค้าฟุ่มเฟือยเล็กๆ น้อยๆ บอกให้รู้ว่าสังคมอารยธรรมญี่ปุ่นนั้นเจริญเกินเรื่องพื้นฐานมานานแล้ว
ของเล่นพลิกฟื้นญี่ปุ่นชิ้นแรก รถ Jeep จากเศษกระป๋องดีบุก
หลังจบสงครามโลกครั้งที่สอง ญี่ปุ่นตกอยู่ในฐานะผู้พ่ายแพ้สงคราม สิ่งที่เยียวยาจิตใจคนญี่ปุ่นโดยเฉพาะเด็กๆ ได้มาก ก็เห็นจะเป็นของเล่นนี่แหละครับ แต่ ณ เวลานั้น สถานการณ์อาจไม่เอื้ออำนวยเท่าไหร่ อย่างแรกวัตถุดิบเพื่อจะเอามาผลิตของเล่นนั้นแทบเป็นไปไม่ได้ แต่ทุกวิกฤตมีโอกาส ก็เพราะมีคนตาดีหัวใสมองเห็นอะไรที่คนอื่นมองข้ามอยู่เสมอ
โคสุเกะ ชายผู้ผลิตของเล่นรถ Jeep คันเล็กที่ผลิตจากเศษเหล็กกระป๋องดีบุกคันนี้ ทำให้ของเล่นชิ้นนี้กลายเป็นตำนานและเป็นที่นิยมอย่างมาก จุดเริ่มต้นมาจากเจ้าตัวก็คิดไม่ออกว่าจะผลิตของเล่นอะไรออกมาดี จนไปสังเกตเห็นว่าเด็กญี่ปุ่นชอบวิ่งไล่ตามรถ Jeep ของทหารอเมริกันที่ยังคงตั้งฐานทัพและประจำการอยู่ในญี่ปุ่น ณ เวลานั้น
โคสุเกะเกิดไอเดียว่าน่าลองเอามาผลิตทำเป็นของเล่นขาย น่าจะขายได้ไม่น้อย แต่ก็เกิดปัญหาว่า แล้วจะผลิตของเล่นอย่างไรให้ได้สัดส่วนสมจริงที่สุด ดูแล้วเป็นรถ Jeep ย่อส่วนที่น่าซื้อได้ ครั้นจะเดินดุ่มๆ เข้าไปขอวัดขนาดรถ Jeep คันจริงแล้วบอกว่าจะเอามาผลิตของเล่นขายก็คงจะถูกทหารอเมริกันยิงทิ้งได้สบายๆ
เจ้าตัวเลยใช้โอกาสเวลาไปอาบน้ำตามโรงอาบน้ำสาธารณะ (ประเทศญี่ปุ่นมีโรงอาบน้ำสาธารณะเป็นเรื่องปกติถึงทุกวันนี้ครับ) ที่มักมีรถ Jeep ของทหารอเมริกันมาจอดรถระหว่างใช้บริการด้วย แต่การวัดก็ไม่ได้ง่าย จะเอาเครื่องไม้เครื่องมือไปใช้วัดอย่างเป็นเรื่องเป็นราวก็จะผิดสังเกตไป โคสุเกะเลยใช้ผ้าขนหนูที่ตัวเองมีติดมืออยู่ แทนตลับเมตรในการวัด วัดระยะของรถ Jeep ด้วยระยะของผ้าขนหนู จากหน้ารถไปท้ายรถมีระยะกี่ผ้าขนหนู ระยะของวงล้อหละ ระยะของด้านหน้ารถหละ ระยะของความห่างไฟท้ายซ้ายกับขวาหละ
โคสุเกะสามารถวัดสัดส่วนรถ Jeep ทั้งคันด้วยผ้าขนหนูผืนเดียว แม้จะใช้เวลาหลายวันแต่สุดท้ายก็สามารถถอดสเกลออกมาเป็นรถ Jeep ที่ดูสมจริงได้ด้วยผ้าขนหนูผืนนั้นครับ
เมื่อปัญหาการวัดสัดส่วนของรถ Jeep นั้นหมดไป มาถึงปัญหาใหญ่เรื่องถัดไปก็คือจะเอาเหล็กที่ไหนมาผลิตรถของเล่นหละ ในภาวะหลังสงครามไม่ต้องบอกว่าบ้านเมืองจะลำบากยากแค้นขนาดไหน ครั้นจะเอาเหล็กดีๆ มาผลิตของเล่นที่ดูฟุ่มเฟือยเกินจำเป็นคงเป็นไปไม่ได้ แต่อย่างที่บอกครับว่าโอกาสเป็นของคนกล้า กล้าคิดในสิ่งที่คนอื่นไม่คิด เห็นในสิ่งที่คนอื่นมองข้าม
โคสุเกะบังเอิญเห็นว่าเวลานั้นคนญี่ปุ่นชอบกินอาหารกระป๋องกันเยอะมาก และสิ่งที่ตามมาคือขยะจากกระป๋องอาหารทั้งหลายกองเต็มบ้านเมืองไปหมด เจ้าตัวเลยคิดว่าถ้าสิ่งนี้ไม่มีใครเอา งั้นเราลองเอามาผลิตเป็นรถ Jeep ของเล่นจากเศษกระป๋องดีบุกดีกว่า
และก็ได้ของเล่นที่ออกมามีหน้าตาดังภาพ เป็นของเล่นที่ได้รับความนิยมจากเด็กๆ ทั้งหลายมาก แม้ผู้ใหญ่จำนวนไม่น้อยเวลานั้นจะมองว่า นี่มันคือสัญลักษณ์ของประเทศศัตรูที่ทำให้เราพ่ายแพ้สงครามนะ!! แต่โคสุเกะกลับมองด้วยสาตาเด็กๆ ว่า เด็กๆ ไม่รู้หรอกว่าอเมริกากับเราเคยเป็นศัตรูกัน จำได้แต่ทุกครั้งที่เจอรถวิ่งผ่านมาก็มักจะได้ขนมต่างๆ จากทหารอเมริกันในรถเสียมากกว่า
หนึ่งบทเรียนเรื่องการตลาดคือต้องพยายามมองในมุมของลูกค้าอยู่เสมอ ของสิ่งเดียวกันมองคนจะมุมจากคนละความทรงจำ ก็เกิดภาพ Perception ที่ต่างกันมหาศาลแล้ว
จากรถของเล่น Jeep ก็ทำให้เกิดการผลิตรถของเล่นอื่นๆ มากมาย แต่ส่วนใหญ่ไม่ได้ขายดีแค่ในประเทศญี่ปุ่นเท่านั้น กลายเป็นว่าสักพักการผลิตรถของเล่นก็สูงขึ้นเรื่อยๆ จนสามารถทำรถของเล่นที่ดูเสมือนจริงมากขึ้นได้เรื่อยๆ แล้วก็เกิดไปถูกใจกลุ่มผู้บริโภคในอเมริกา จนทำให้ตลาดส่วนใหญ่คือการผลิตเพื่อส่งออกไปขายทำเงินกลับเข้าประเทศ
ท้ายที่สุดแล้วปลายทศวรรษที่ 1950 ญี่ปุ่นกลายเป็นมหาอำนาจด้านของเล่นโลก เพราะกว่า 3 ใน 4 ของอุตสาหกรรมของเล่นทั่วโลกล้วนผลิตที่ญี่ปุ่นครับ
Dragon Ball จุดกำเนิดกระแส Manga ทั่วโลก
Dragon Ball หนึ่งในการ์ตูนญี่ปุ่นที่ได้รับความนิยมไม่ใช่แค่ในประเทศ แต่ยังแผ่ขยายไปทั่วโลกในเวลาไม่นาน แต่ใครจะรู้ว่าเบื้องหลังของการกำเนิดการ์ตูนเรื่องนี้ มาจาก Disney ที่ชอบวาดการ์ตูนแนวตาโตๆ จมูกบวมๆ ถ้าใครยังจำตอนแรกๆ ของ Dragon Ball ได้ก็จะพบว่าคาแรคเตอร์มันมีความคล้ายกันจริงๆ ด้วย
จาก Manga ก็ขยับมาสู่ยุค Animation ที่ญี่ปุ่นจะมีสไตล์การทำการ์ตูนทีวีที่แตกต่างจากฝั่งโลกตะวันตกอย่างอเมริกาอย่างชัดเจน นั่นก็คือจะเป็นแนวแช่เฟรมภาพไว้เรื่อยๆ ขยับแค่บางส่วน ตัดวนไปวนมา สาเหตุหลักก็มาจากมีทุนในการวาดไม่พอ เลยต้องใช้เทคนิคนี้ในการทำให้คนรู้สึกว่ามันมีอะไรเคลื่อนไหวบ้าง ซึ่งผิดกับ Animation ฝั่ง Disney ที่มักจะขยับเคลื่อนไหวแบบจัดเต็มตลอดเวลา
จากอนิเมะกับมังงะ มาดูนวัตกรรมสำคัญของญี่ปุ่นอย่าง Karaoke กันบ้างครับ
จากกล่องร้องเพลง Karaoke สู่บริษัทตู้เกมชั้นนำ จนกลายเป็นบริษัทยักษ์ใหญ่ระดับโลกมากมาย
Karaoke เครื่องแรกของโลกมีชื่อว่า 8 Juke ทำให้ใครๆ ก็ตามสามารถร้องเพลงได้ และที่สำคัญคือเจ้าสิ่งประดิษฐ์นี้มันมา Disrupt ให้กลุ่มคนที่เป็นวนิพกพเนจรเดิมที่เคยทำเงินได้จากการเล่นกีตาร์ร้องเพลงเป็นกอบเป็นกำ ต้องหายไปจากธุรกิจกลางคืนเมื่อทุกร้านต่างมีเครื่องคาราโอเกะเป็นของตัวเอง
แต่การมาของเทคโนโลยีไม่ใช่หัวใจหลักของการ Disrupt การร้องเพลง แต่เพราะการที่บรรดาวนิพกเหล่านี้ไม่ค่อยยอมเล่นเพลงใหม่ๆ ตามใจลูกค้าเท่าไหร่ เงินก็ต้องเสียแพง แถมยังชอบร้องเพลงที่ตัวเองอยากร้องแทนที่จะตามใจลูกค้า แถมคาราโอเกะยังส่งผลต่อวงการเพลงป๊อบญี่ปุ่นอย่างมาก เพลงไหนคนร้องตามง่าย ก็จะเป็นเพลงยอดนิยมได้ไว
และที่บอกว่าจากกล่องร้องเพลง Karaoke เกี่ยวอะไรกับบริษัทตู้เกม หรือบริษัทเกมชั้นนำระดับโลกได้อย่างไร
ก็ตอนแรกที่เจ้ากล่องร้องเพลงคาราโอเกะผลิตออกมา แน่นอนว่าเจ้ากล่องดังกล่าวจำเป็นต้องมีการซ่อมบำรุงหรือเติมเพลงใหม่ๆ อยู่เรื่อยๆ แนะนั่นก็คือจุดกำเนิดของบริษัทอย่าง SEGA, Taito (บริษัทเกมยักษ์ใหญ่ในญี่ปุ่น) หรือแม้แต่ Konami เจ้าของเกม Winning ชื่อดังทุกวันนี้
คาราโอเกะเองยังส่งผลต่อวัฒนธรรมการดื่ม กิน การเที่ยวกลางคืนของคนญี่ปุ่นอย่างมาก จากเดิมผับบาร์จะปิดตามนักร้อง เพราะหมดแรงร้อง กลายเป็นว่าสามารถเปิดได้ตลอดคืนยันเช้าตราบใดที่ไฟยังไม่ตัด ก็สามารถร้องสร้างความบันเทิงให้ตัวเองได้ไม่รู้จบ
และหนึ่งในปัจจัยที่ทำให้คาราโอเกะดังมากๆ สำหรับธุรกิจกลางคืนคือบรรดาร้านเหล้าเล็กๆ ถูกๆ ที่ไม่มีเงินพอจะจ้างนักดนตรีมาเล่นเรียกลูกค้า แถมหนังสือเล่มนี้ก็เพิ่งทำให้รู้ว่าโรงแรมม่านรูดพลอดรักหรือที่เรียกว่า LOVE Hotel ในญี่ปุ่นก็โตได้ด้วยคาราโอเกะเช่นกันครับ
เพราะบ้านคนญี่ปุ่นในเมืองนั้นทั้งเล็กและแคบ ไม่ต้องพูดถึงกิจกรรม 18+ เลยที่ทำได้ยากมาก การจะปลดปล่อยตัวเองให้มีความสุขส่วนตัวกับกิจกรรมทั่วไปยิ่งแทบไม่มีโอกาส LOVE Hotel ก็เลยเกิดขึ้นมาเพื่อบรรดาคู่แต่งงานที่ต้องอยู่รวมกับครอบครัวในบ้านเดียวกัน ให้มีพื้นที่ส่วนตัวไม่ว่าจะทำกิจกรรมรัก หรือแค่ไปร้องคาราโอเกะดังๆ ใน LOVE Hotel ได้อย่างไม่ต้องกังวลว่าคนในบ้านจะได้ยิน
Karaoke ไม่ได้ส่งผลต่อแค่วิถีชีวิตคนญีปุ่น แต่ยังส่งผลต่อวิถีชีวิตคนอเมริกาอีกฝากฝั่งของโลกด้วย รายการ American Idol ก็ผลักดันให้ Karaoke กลายเป็นที่นิยมมากๆ เมื่อใครๆ ก็อยากฝึกร้องเพลงอยู่บ้านเพื่อจะสานฝันให้ตัวเองเป็นศิลปินดัง แม้จะไม่มีตังจ้างครูสอนร้องเพลงก็สามารถร้องตามคาราโอเกะได้สบายๆ
จากนั้นไม่นานก็เกิดเทคโนโลยี Karaoke Streaming ครั้งแรกของโลกเมื่อปี 1992 ก็เพราะต้องการลดปัญหาต้นทุนการขนส่งกระจายเพลงใหม่ๆ ออกไปยังเครื่อง Karaoke หลายแสนเครื่องทั่วประเทศ
ไม่น่าเชื่อเลยนะครับว่าแต่การร้องเพลง Karaoke จะเปลี่ยนโลก เปลี่ยนสังคม สร้างนวัตกรรมใหม่ๆ และธุรกิจยักษ์ใหญ่มากมายต่อมา
4. ลัทธิแห่งความน่ารัก Cute Culture
Hello Kitty หนึ่งในคาแรคเตอร์ที่น่ารักและมีมูลค่ามากที่สุดในโลกตัวหนึ่ง แท้จริงแล้วถือกำเนิดโดยบังเอิญตั้งแต่ปี 1975 ถ้านับเป็นคนก็ต้องบอกว่ามีอายุจะหกสิบปีแล้วในวันนี้ เริ่มต้นจากกระเป๋าใส่เหรียญเศษเงินเล็กๆ ในคอลเลคชั่น Petit Purse โดยบังเอิญที่ขายดีอยู่ลายเดียวจากหลากหลายสิบหลายร้อยลาย
ด้วยราคาแค่ 220 เยนในวันนั้น ทำให้เด็กวัยรุ่นผู้หญิงมากมายแห่กันอยากได้เป็นเจ้าของจนนำมาสู่การต่อยอดสร้างเป็นแบรนด์ใหม่แยกที่ชื่อว่า Hello Kitty ของ Sanrio ในวันนี้
จากความน่ารักของ Hello Kitty สู่การออกแบบคาแรคเตอร์ในเกมที่ดู Cawa i มากๆ เพราะ Capability หรือความสามารถของเครื่องเล่นเกมยังไม่พอที่จะประมวลผลภาพกราฟิกคุณภาพสูงอย่างทุกวันนี้ได้
ก็เลยต้องพยายามลดทอนรายละเอียดของตัวละครลงให้เหลือแค่ไม่กี่ Pixel บนหน้าจอ แต่ในขณะเดียวกันก็ยังต้องทำให้มองแว๊บเดียวยังรู้สึกถึงความแตกต่าง บวกกับยังสวยงามควบคู่กัน
ผลที่ได้เลยต้องออกมาแบบหัวโตๆ แต่ตัวเล็ก นี่คือจุดเริ่มต้นจองการออกแบบคาแรคเตอร์ในยุค Famicom 8 Bit
Sony Walkman นวัตกรรมเปลี่ยนอุตสาหกรรมเพลง
คนรุ่นใหม่โดยเฉพาะตั้งแต่ Gen Z ลงไปอาจสงสัยว่า Walkman คืออะไร? มันคือเครื่องฟังวิทยุเทปแบบพกพายุคหนึ่งซึ่งเท่ห์ยิ่งกว่า iPod ในตอนต้น มันทำให้การฟังเพลงกลายเป็นเรื่อง Personal ได้ง่ายๆ จากเดิมต้องขอผู้ปกครองที่บ้านฟัง หรืออาจต้องแอปฟังถ้าเพลงมันขัดหูผู้ใหญ่ในบ้านมาก พอมีเจ้า Walkman เท่านั้นแหละการฟังเพลงเงียบๆ คนเดียวในห้องแต่เปิดเสียงดังกระหึ่มก็ไม่ใช่เรื่องยาก ทำให้วัยรุ่นในวันนั้นมีพื้นที่ส่วนตัวที่หลบหนีจากพ่อแม่ในชีวิตจริงได้สบายๆ
คำว่า Sony มาจากคำว่า Sonus ในภาษาละติน แปลว่าเสียง หรืออาจจะมาจากคำว่า Sonny ที่มาจากคำว่า Sonny Boy ซึ่งผู้ก่อตั้ง Sony ไม่อยากได้ชื่อที่ดูญี่ปุ่นในตอนแรก เพราะตั้งใจส่งขายตลาดอเมริกามากกว่าตลาดในประเทศ เลยต้องทำให้ชื่อดูอินเตอร์แบบกลางๆ ไม่ระบุสัญชาติที่มาของบริษัทแต่อย่างไร (กลยุทธ์การตั้งชื่อ)
และนี่คือหน้าตาของเจ้าวิทยุพกพายอดนิยมเครื่องแรกของโลก Sony TR-63 ที่โฆษณาว่ามันเล็กขนาดที่สามารถใส่ในกระเป๋าเสื้อเชิ้ตได้
แต่อยากจะบอกว่าตอนพรีเซนต์เจ้า Sony TR-63 ทางผู้บริหารก็เก่ง ความจริงแล้วมันใส่กระเป๋าเสื้อเชิ้ตทำงานไม่ได้หรอกครับ แต่พวกเขาก็พยายามทำกระเป๋าเสื้อเชิ้ตที่ใส่พรีเซนต์ให้ใหญ่ขึ้น เพื่อทำให้ผู้คนร้องว้าว
ทาง CEO Sony อย่างโมริตะก็เลยสั่งตัดเสื้อเชิ้ตให้พนักงานขายทุกคนใหม่ เพื่อจะได้บอกว่ามันใส่ในกระเป๋าเสื้อเชิ้ตได้จริงๆ นะ ส่วนที่กระเป๋าเสื้อเชิ้ตคุณใส่ไม่ได้เพราะคุณซื้อเสื้อที่ไม่ได้มาตรฐานมาใส่หรือเปล่า
ตอนที่ Steve Jobs พรีเซนต์ iPhone ครั้งแรกกับชาวโลกก็แบบนั้น ตอนนั้นตัวเครื่องยังไม่พร้อมใช้งานอย่างมาก ก็แก้ปัญหาเฉพาะหน้าไปหลายส่วนสุดๆ ไม่รู้ว่าได้ไอเดียมาจาก Sony หรือเปล่า
จากจุดขายคำว่า “พกใส่กระเป๋าได้” ทำให้มันกลายเป็นที่นิยมในเวลาอันรวดเร็ว แถมทางผู้บริหาร Sony ยังใช้กลยุทธ์การตลาดแบบกองโจรแสนฉลาด ด้วยการจ้างคนหนุ่มสาวหน้าตาดีฟังเจ้าเครื่อง Walkman นี้ แล้วก็เดินไปเดินมาตลอดทั้งวันในย่าน Ginza เพื่อให้กลุ่มเป้าหมายเห็นภาพว่ามีคนใช้กันจริงๆ ใส่หูฟังกันจริงๆ จนเกิดพฤติกรรมเลียนแบบตามในท้ายที่สุด
การฟังเพลงแบบเป็นส่วนตัวส่งผลต่ออุตสาหกรรมดนตรีอย่างมากกว่าแค่การเดินไปฟังไป เพราะมันทำให้เกิดดนตรีแนวใหม่ๆ ที่หนักขึ้น ดิบขึ้น ด้วยความที่เราฟังคนเดียวคนรอบข้างไม่รู้ ไม่ได้ยิน มันคือการสร้างพื้นที่ Personalization ตั้งแต่ยุค Analog ขึ้นมา
และขอจบท้ายเรื่องราวของ Sony อย่างหนึ่งที่จะเรียกว่าเป็น Thief Marketing ที่อเมริกาแบบไม่ตั้งใจ ครั้งหนึ่งรถขนสินค้าเครื่องใช้ไฟฟ้าล็อตใหญ่ถูกโจรดักปล้นขโมยไป แต่ที่น่าสนใจคือสินค้าทั้งคันบรรดาโจรกลับเอาไปแค่วิทยุพกพา Sony Walkman เท่านั้น!!
ยี่ห้ออื่นอยู่ครบโจรไม่แตะ ดูเหมือนว่าไม่อยากเสียเวลาแบกไป เรื่องนี้กลายเป็นข่าวใหญ่ยิ่งทำให้เกิดกระแสความต้องการเจ้า Sony Walkman TR-63 ในอเมริกาแบบสุดๆ
แต่ทุกวันนี้อยากจะบอกว่า Sony อาจไม่ใช่ยักษ์ใหญ่ด้านเครื่องใช้ไฟฟ้าแบบวันวาน เพราะรายได้หลักของ Sony ไม่ได้มาจากเครื่องเล่นเพลง หรือเครื่องใช้ไฟฟ้าทั่วไปในบ้านอย่างที่เคยเป็น ไม่ว่าจะ TV ที่เคยนิยมมากๆ แต่มาจากเครื่องเล่นเกม Play Station กับธุรกิจการขายประกันของ Sony ที่แซงหน้าเครื่องใช้ไฟฟ้าไปนานแล้ว
Game Console กำเนิดเครื่องเล่นเกม สู่อุตสาหกรรมยักษ์ใหญ่แซงหน้า Hollywood
จากที่เกริ่นมาก่อนหน้าว่าบริษัทที่เคยทำหน้าที่ซ่อมบำรุงเครื่องร้องเพลง Karaoke ในยุคแรก กลายมาเป็นบริษัทค่ายเกมยักษ์ใหญ่ระดับโลก ย้อนกลับไปสู่เครื่องเล่นเกมยอดนิยมแรกของโลกอย่าง Famicom หรือ NES ที่ย่อมาจาก Nintendo Entertainment System ที่วัยรุ่น Gen X และเด็ก Gen Y มักคุ้นเคยกันดี เครื่องเกมที่ต้องเสียบตลับเกมต่อกับจอทีวี ต้องบอกว่าครั้งแรกตอนเครื่อง Famicom จะออกวางขายยังมีการติดไมค์โครโฟนเผื่อไว้ถ้าคนไม่ซื้อไปเล่นเกม อย่างน้อยยังสามารถซื้อไปร้องคาราโอเกะได้
ขนาดตอนเครื่อง Play Station จะออกวางขายครั้งแรกก็ยังคิดเผื่อแบบนั้น คิดดูซิครับว่าอุตสาหกรรมการร้อง Karaoke ในญี่ปุ่นนั้นทรงพลังขนาดไหน
ส่วนเกมดังอย่าง Mario ในวันนี้ก็มาจากหลายสิบปีก่อนตอนแรก ทีมงานจะไปขอลิขสิทธิ์การ์ตูนดังอย่าง Pop Eye มาทำเกมแต่ไม่ได้รับอนุญาต ทางทีมเลยเอาคาแรคเตอร์ Pop Eye มาต่อยอดในแบบของตัวเอง จากกะลาสีเป็นช่างท่อ จากกินผักโขมแล้วแข็งแรงเป็นกินเห็ดแล้วตัวใหญ่ขึ้น
จากนางเอกชื่ออีฟสู่เจ้าหญิงในปราสาท จากพลูโตตัวร้ายกลายเป็นคิงคอง ก่อนจะค่อยเป็นตัวร้ายสัตว์ประหลาดในตอนท้าย นี่แหละครับในวิกฤตมีโอกาส กลายเป็นคาแรคเตอร์ที่ทรงพลังและมูลค่าทางการธุรกิจอย่างมากในวันนี้
ซึ่งอีกหนึ่งตัวแปรสำคัญที่ทำให้เครื่องเล่นเกม Game Console นั้นขายดีขึ้นอย่างมากในประเทศญี่ปุ่นก็มาจากกฏหมายการห้ามเยาวชนเล่นตู้เกมนอกบ้าน ส่งผลให้แต่ละบ้านก็ต้องพยายามหาซื้อเครื่องเล่นเกมของตัวเอง
และอีกเกร็ดความรู้เล็กๆ คือ Gamer หรือนักเล่นเกมร้อยละ 50 เป็นผู้หญิง แต่ทำไมกลับไม่ค่อยมีเกมสำหรับผู้หญิงออกมาเท่าไหร่เลยนะ
การ์ตูน Soft Power ของญี่ปุ่นที่ไม่ได้มีแค่เพื่อความบันเทิง แต่มีเพื่อระบายความอึดอัดทางการเมือง
การ์ตูนในประเทศญี่ปุ่นก็ทรงพลังจนเหมาะกับคำว่า Soft Power อย่างมาก (แต่เมื่อก่อนเราเรียกกันว่า Creative Economy นี่นา) เริ่มต้นจาก Pokemon คาแรคเตอร์ที่ทรงพลังอย่างมาก จนสามารถทำรายได้กว่า 5,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐในปี 1999 มากกว่าอุตสาหกรรมเกมอเมริกาทั้งปี
อุลตราแมนก็ขึ้นชื่อว่าเป็นภาพยนต์การ์ตูน Live Action ที่มีความมันส์เหนือจริงมากๆ โดยเฉพาะฉากต่อสู้ถล่มเมืองระหว่างอุลตราแมนกับสัตว์ประหลาดร่างยักษ์ต่างดาว แต่เรามักรู้สึกเสียดายที่จำกัดการต่อสู้ไว้แค่ 3 นาทีเท่านั้น เพราะอุลตราแมนอยู่บนโลกมนุษย์ได้ในเวลาจำกัดมากๆ
เหตุผลเบื้องหลังมาจากงบประมาณที่ใช้ในการทำฉากเมืองเสมือนจริงนั้นสูงมาก จนไม่สามารถให้สู้ทำลายกันได้นานเกินกว่านั้น ถ้าตอนนั้นทีมงานมีงบประมาณมากกว่านี้ เราคงได้เห็นอุลตราแมนมีพลังถึง 10 นาทีก็เป็นได้
Gundam การ์ตูนหุ่นยนต์ยักษ์เท่ห์ๆ ขวัญใจเด็กผู้ชายจำนวนมาก แท้จริงแล้วเรื่องราวล้วนเสียดสีการเมือง การปกครองอย่างเข้มข้น หนังสือเล่มนี้ถึงขึ้นบอกว่าการ์ตูนเรื่องนี้ไม่เหมาะกับเด็ก
ส่วนการ์ตูนโป๊พิศดาลอย่าง Hentai เองก็มาจากการพยายามหลบเลี่ยงข้อกฏหมาย ที่บอกว่าห้ามมีฉากร่วมเพศระหว่างมนุษย์ในการ์ตูนอย่างเด็ดขาด พวกเขาเลยหลบมาเป็นการมีเซ็กส์ภูตผีปีศาจ หรือสัตว์ประหลาดหลุดโลกมันไปเลย
สรุปหนังสือ Pure Invention ญี่ปุ่นป็อป
หนังสือเล่มนี้จะทำให้เรารู้จักญี่ปุ่นในแง่มุมที่คุ้นเคยด้วยเนื้อหาที่คุ้ยลึกลงถึงรากมากขึ้น หลายเรื่องเราจะเซอร์ไพรส์ไม่คาดคิดว่ามันจะมีที่มาที่ไปได้ไกลหรือลึกขนาดนี้ จะบอกว่าเป็นหนังสือแนวประวัติศาสตรืใกล้ตัวที่คนไทยทุกคนล้วนคุ้นเคยแต่ไม่เคยรู้มาก่อน
ตั้งแต่วัฒนธรรม Cawa i ความน่ารักตาโตตัวเล็ก ถูกพัฒนามาจากข้อจำกัดของการออกแบบหรือการแสดงผลของเครื่องเล่นเกมในวันวาน ส่วนเกมก็มีวิวัฒนาการมาจากเครื่องร้องเพลงคาราโอเกะ แล้วก็พัฒนาไปสู่เครื่องเล่นวิทยุเทปพกพาอย่าง Sony Walkman ที่ดังขึ้นมาด้วยแผนการตลาดอย่างแยบยล
ย้อนกลับไปได้ถึงรถของเล่นจำลองที่เริ่มต้นจากการเอาเศษกระป๋องมาสร้างแบบหยาบๆ แต่ของเล่นหยาบๆ นั้นกลับมีคุณค่าในการสร้างเยาวชนคนรุ่นใหม่ขึ้นมาอย่างมาก ให้ไม่กลายเป็นคนที่จิตใจหยาบกร้าน ให้กลายเป็นคนที่สร้างประเทศญี่ปุ่นที่มีเศรษฐกิจใหญ่ติดอันดับโลกทุกวันนี้
อ่านแล้วเล่า เล่มที่ 3 ของปี 2024
สรุปหนังสือ Pure Invention ญี่ปุ่นป็อป
จากประดิษฐกรรมแห่งฝัน สู่มหาอำนาจทางจินตนาการ
Matt Alt เขียน
โมโตกิ ลักษมีวัฒนา แปล
สำนักพิมพ์ Bookscape
อ่านสรุปหนังสือแนวนี้ในอ่านแล้วเล่าต่อ: https://www.summaread.net/category/japan/
สั่งซื้อออนไลน์
https://shope.ee/7pVm1P5qML
https://shope.ee/6V0OQyjqo4